M.Ə.Rəsulzadə: “Əlhəzər, ruhaniləri siyasətə qarışdırmayın…” – STENOQRAMA

Aydın Balayev
Tarix elmləri doktoru

Son zamanlar bizim onsuz da yüksək intellekt və əxlaqı ilə fərqlənməyən cəmiyyətimizdə qəribə hadisələr baş verir.

Məsələn, bizim üçüncü sektorun hörmətli nümayəndələri  – müstəqil və yarımüstəqil politoloqlar, hüquq müdafiəçiləri, hüquqşünaslar və hətta iqtisadçılar  belə, öz işlərini bir kənara atıb, bir anda “islam üzrə ekspertlərə” çevrilərək, onların fikrincə, guya ölümcül təhlükəyə məruz qalan dinimizi qorumaq üçün növbəyə dayanıblar. Hərçənd, onların uzun-uzadı və xeyli dərəcədə qarışıq bəyanatlarından anlamaq mümkün deyil ki, çoxəsrlik dinimizi bizim əlimizdən almaq istəyənlər kimlərdir.

Çünki bizim “islamçı”ların və onların üçüncü sektor təmsilçiləri və müxalifət liderlərinin simasındakı vəkillərinin fikirlərinə inansaq, o zaman ateistlər (müxalifət mətbuatının xeyir-duası ilə bu gün Azərbaycanda teokratik rejimin qurulmasına etiraz edənləri məhz belə adlandırırlar) cəmiyyətimizin cüzi bir hissəsini təşkil edirlər. Onların iddialarına görə, belələrinin sayı 100-dən çox deyil. Bu halda, sayı 100 nəfəri belə ötməyən, ən çoxu, bir neçə yüz nəfərə çatan bu adamların çoxəsrlik ənənələrim olan din üçün hansı təhlükəni törətdiyi aydın deyil.

Bu səbəbdən də, “…, karvan keçər” prinsipi ilə hərəkət edərək, üçüncü sektorun və müxalifətin vay-şivəninə diqqət yetirməmək də olardı – əgər bir məqam olmasaydı. Məsələ burasındadır ki, ümumi kontekstdən çıxarılan sitatların köməyilə müxalifətə yaxın bir qisim “qələm əhli” M.Ə.Rəsulzadəni qatı islamçı kimi qələmə verməyə cəhd edirlər. Etiraf etmək lazımdır ki, Şərqdə ilk dünyəvi dövlətin yaradıcısını islamçı elan etmək kimi iyrənclik və həyasızlıq indiyə kimi hətta M.Ə.Rəsulzadənin barışmaz düşmənlərinin belə ağlına gəlməyib.

Doğrudur, bir tərəfdən təqdirəlayiq haldır ki, M.Ə.Rəsulzadə yolunun çağdaş “davamçıları” nəhayət ki, onun zəngin ideya irsi ilə yaxından tanış olmaq fikrinə düşüblər. Amma narahatçılıq yaradan cəhət odur ki, görünür, onların səbri yalnız M.Ə.Rəsulzadənin əsərlər toplusunun birinci cildi ilə səthi tanışlığa çatıb. Xəbəri olmayanlar üçün qeyd edim ki, orada gənc Məmməd Əminin 1903-1909-cu illəri əhatə edən erkən yazıları toplanıb – o zaman Məmməd Əmin hələ siyasətdə öz istiqamətini tapmamışdı. Bu səbəbdən də, M.Ə.Rəsulzadənin dünyagörüşünün xarakteristikası üçün həmin dövrün ayrı-ayrı mühakimələrindən istifadə etmək düzgün deyil, çünki onun siyasi-ideoloji baxışları yalnız XX əsrin ikinci onilliyinin ortalarında formalaşmışdı. Dərinə getsək, XX ilk illərində M.Ə.Rəsulzadə islamçıdan daha çox marksist idi.

Fikrimizcə, əslində, Azərbaycan parlamentinin iclaslarından birində onunla islamçıların təmsilçisi S.M.Qənizadə arasında polemika M.Ə.Rəsulzadənin islamla bağlı yetkin baxışlarını əks etdirir. Bu polemikanın predmeti “Müəssislər Məclisinə seçkilər haqqında” qanun layihəsinin 96-cı bəndi idi, bu bənd din təmsilçilərinin məscidlərdə və kilsələrdə siyasi təbliğat aparmasını qadağan edirdi. Aşağıda həmin iclasın stenoqramını sizə təqdim edirik.

Aşağıda diqətinizə çatdırılan həmin polemikanın gedişində M.Ə.Rəsulzadənin söylədiklərinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki,  islamı siyasi məqsədlərlə istifadə edən şəxs bununla onun müqəddəsliyinə xələl gətirir. Çünki islamı siyasi sahəyə çəkməklə avtomatik olaraq onu tənqid obyektinə və bir-birilə mübarizə aparan tərəflərin hücum hədəfinə çevirir.

Sonda, özlərini “quzu balası” kimi təqdim edən islamçıların və onların üçüncü sektor təmsilçiləri qismində yeni peyda olmuş “himayədar”larının polemika aparmaq tərzi barədə də bir neçə kəlmə demək lazım gəlir. Bu tərz olduqca spesifikdir. Mübahisə predmetindən asılı olmayaraq, babasilin müalicəsindən tutmuş yüksək materiyalaradək – söhbət nədən gedirsə-getsin, onlar hər vəchlə mövzunu dini zəminə çəkməyə çalışırlar. Bu da təsadüfi deyil, çünki belədə opponenti islamofobluqda və ateizmdə ittiham etmək asandır. Halbuki, mahiyyət etibarı ilə, bu gün cəmiyyətdə gedən diskussiyanın predmeti islam dini deyil, ölkədə Tehran rejiminin qulbeçələrinin islamla pərdələnərək günü-gündən əl-qol açmasıdır. Və iş o yerə çatıb ki, bəzi müxalifət nəşrləri iranyönlü qüvvələrin primitiv təbliğat vərəqələrinə çevriliblər. Hərçənd, məşhur aforizmlərdən birində deyildiyi kimi, “qoyun olmaq olar, amma yadda saxlamaq lazımdır ki, onları nədən ötrü bəsləyirlər”.

Stenoqramma

Parlamentdəki “İttihadi-islam” fraksiyasının üzvü Sultan Məcid Qənizadə söz alaraq bildirir: “Mən bu maddə barədə danişmaq istərdim. Burada deyilir ki, kilsə və məscidlərdə möizə formasında ruhanilər tərəfindən təbliğat aparılmasın. Bu qadağa kilsəyə aid edilirsə, məscidə də aid olmalıdır. Halbuki, məscidlər kilsədən, mollalar isə keşişdən fərqlidir. Belə ki, keşişlər gəlib kilsədə dua edib gedirlər. Lakin ruhanilər böylə deyillər. Bizim mühüm məsələlərimiz həmişə məsciddə həll olunmuşdur. Ruhanilərimiz də həmişə cəmaət üçün rəhbər olmuşlar. Onlar nəinki dua və namaz işində, hətta dünyəvi işlərdə də, məsələn, ticarət və qeyri işlərdə cəmaətə rəhbər və yol göstərən olmuşlar. Çünki ruhani işlər ilə bərabər ticarət və sənət kimi dünyəvi işlər də gərək şəriət yolu ilə olsun. Belə olan halda, məscidlərin həyətində siyasi təbliğatı qadağan etməklə biz bir növ ruhanilərə ehtiramsızlıq göstəririk. Qabaqkı maddələrdən birində zabitləri və polisləri seçmək və seçilmək hüququndan məhrum etdik ki, onlar seçki işlərinə təsir göstərməsinlər. Bu qadağa ruhanilərə də tətbiq olunarsa, onda onları polis məmurları ilə eyniləşdirmiş olarıq, halbuki, polis seçki yerinə əlində qamçı ilə gəlir, ruhanilər isə möizə ilə gəlirlər. Əgər biz İslam səltənəti istəyiriksə, gərək əsasımız doğru yol ilə olsun. Bo doğru yolu isə bizə ruhanilər göstərəcək ki,  hansı yol savabdır. Onları nə üçün bu işdən uzaqlaşdıraq? Onlar hər zaman rəhbər olublar. Nə üçün Müəssislər Məclisinə seçkilərdə rəhbər olmasınlar? Gələcəkdə onlar millətin və cümhuriyyətin səadətinə zamindirlər. Mən xahiş edərdim ki, bu maddə qanundan çıxarılsın. Kilsələr münasibətdə qalsa da, məscidlərə aid edilməsin. Çünki islamiyyətdə məscid, kilsə kimi deyil. Məsciddə cəmaətin ümumi məsələləri həll olunur.

İclasa sədrlik edən Həsən bəy Ağayev: Son söz məruzəçi M.Ə. Rəsulzadəyə verilir.

Məmməd Əmin Rəsulzadə: Bu məsələyə əsas bir nöqteyi-nəzərlə baxmaq lazımdır. Burada üləma və ruhanilərin heysiyyətinə toxunacaq heç bir şey yoxdur. Birdəfəlik anlamalıyıq ki, indiki zamanda xalq cümhuriyyəti elan etmişiksə, bütün hakimiyyət millətin öz əlindədir və bütün qanunlar xalqın rəyilə hakimiyyəti milliyyə əsasında çıxarılacaq. Xalqın seçdiyi nümayəndələr millət və məmləkətin hansı üsulla idarə olunacağı xüsusunda qanunlar çıxaracaqlar. Belə bir zamanda əsrlərlə bundan əvvəl yaranmış əsasları qurmaq zamanı deyildir. O zaman çoxdan keçmişdir.

Əfəndilər! Üləmanın vəzifəsi bir vəzifeyi-diniyyə olduğundan müqəddəsdir. Deyirlər ki, seçki də müqəddəsdir və belə bir müqəddəs işdən ruhaniləri məhrum etmək olmaz. Lakin bunu bilməliyik ki, dini məsələlər başqa, dünya işləri isə bam-başqadır. Əgər diqqətli olsaz görərsiniz ki, dünyəvi məsələlərdə dini məsələlərə xas olan müqəddəslik qətiyyən yoxdur. Dini etiqadlar tənqidin, mühakimənin fövqündədir. Halbuki, siyasi etiqadlar daima tənqid hədəfidir. Bir şey ki, tənqidə və mühakiməyə məhkumdur, onda müqəddəslik aramaq əbəsdir. Bir də gərək diqqət edəsiniz ki, seçkilər millətin azad rəyindən hasil olmalıdır. Ona görə də bütün polis məmurlarının, qorodovoyların və başqa hakimlərin seçki hüquqları əlindən alınır. Bu nə üçündür? Ölkə vətəndaşı olduqları halda onlar niyə süçkidən məhrum edilir? Ona görə ki, bununla başqalarının azad səs vermək hüququ təmin olunur.

Bizə deyirlər ki, qorodovoy, polis ağac ilə, qamçı ilə gəldikləri halda, ruhanilər vəz ilə gələcəklər. Fəqət, siz mənə təminat verə bilərsinizmi ki, qorodovoylar qamçı ilə gəldikdə bəzi ruhanilər lənətlər və küfrlərlə gəlməyəcəklər? Qorodovoyun əlində zopa varsa, ruhanilərin də küfrü, lənəti var (Alqışlar).

Sultan Məcid yerindən: O ruhani deyil, o mərsiyaxandır.

M.Ə. Rəsulzadə üzünü S.M. Qənizadəyə tutaraq çıxışını davam etdirir: Əvət, keçən il bunun təcrübəsini gördük, sizə məxsus olan ruhaninin birinin nə elədiyini gördük. Ona görə də imkan vermərik ki. Allahın evindən istifadə edib, yenidən küfrlər yağdırıb, təşviqat yapmaqla məqsədlərinə nail olsunlar.

Bir də əfəndilər, bunu bilməlisiniz ki, üləmanın vəzifəsi bitərəf qalmaqla xalqı haqq yoluna çəkməkdir. Fəqət, insan bir siyasi firqəyə mənsub olursa, bitərəf qala bilməz. Bir zamandakı firqələr rəqabətə çıxmışlar, bir zamandakı emosiyalar coşmuşdur, bir zamandakı firqə şəriətə uyğun olan və olmayan bütün vasitələrlə qarşı tərəfi məğlub etmək istəyir, bir zamandakı əhalinin bir sinfi digərinə qarşı mübarizə və rəqabətə qalxmışdır, belə bir zamanda yeganə bir sülh yeri varsa ki, barışmaq üçün oraya müraciət edilməlidir, o da məsciddir. Belə zamanlarda üləma sülh sözü ilə gəlib firqələrə nəsihət etməlidir. Lakin üləmalar da bu keşməkeşdə desə ki, həqq filan firqənindir, filan firqə isə haqsızdır, o zaman məscidlər bir ixtilaf yeri olar və üləma sülh-səlahə çağırıb, xalqı barışdırmalı ikən, minbərlərdən doğru bilmədiyi firqələr üzərinə küfrlər yağdırmaqla odun üzərinə yağ tökəcəkdir. Çünki mənim məsləkimə minbərdən biri zidd gedərsə, əmin olunuz ki, həmin adam alim də olsa, mən ona etirazımı bildirəcəyəm. Ona qarşı hörmət bəsləməyəcəyəm. İndi söyləyiniz, qalarmı hörməti belə üləmanın? Qətiyyən qalmaz! Əgər istəyirsiniz ki, məscid bir möhtərəm vasitə, sülh və səlah olsun, qoyunuz o bitərəf və müqəddəs qalsın. Əgər istəyirsiniz ki, din nümayəndələrinin heysiyyəti toxunulmaz qalsın, əgər istəyirsiniz ki, məscid məscidliyində bulunsun, onu dünya işlərinə qatmayın, buraxınız orası ancaq ibadət üçün qalsın. Əlhəzər, ruhaniləri siyasətə qarışdırmayın… Bir alim ittihadçı, digəri müsavat, sosialist olursa, bir üləmanın biri çıxıb deyəcək ki, səsinizi filan firqəyə verin, ardınca da mərsiyaxan da çıxıb səsinizi filan firqəyə verin, o yalan deyir desə, o vaxt nə olar? Məhz bu nöqteyi-nəzərdən məscidləri mübarizə aparan siyasi firqələr arasında bir sülh amili kimi saxlamaqdan ötrü bu maddə qəbul edilməlidir ki, məscid ilə minbər bitərəf qalsın. Alimlər xaqlı sülh yoluna çağırsın, məscid də siyasi işlərdə iştirak etməsin.

Həsən bəy Ağayev: Əvvəl Qənizadənin təkilifini səsə qoyuram Təklif belədir: “Kilsə və məscid, habelə ruhanulərin möizəsi barədə maddə çıxarılsın”. Kim Sultan Məcid Qənizadənin təklifini qəbul edirsə, rica edirəm, əlini qaldırsın. Kim əleyhinədir. Əksəriyyətin rəyi ilə təklif qəbul olunmur. Hər kim 96-cı maddəni qəbul edirsə, rica edirəm, əlini qaldırsın. Əksəriyyətin rəyilə 96-cı maddə qəbul olunur.

-----------------------------------

qaynaq - ann.az